Wereldwijd wordt met man en macht gewerkt aan een vaccin tegen covid-19. Het is essentieel dat dit middel ook betaalbaar en beschikbaar wordt voor arme landen, zegt Ngozi Okonja-Iweala, voorzitter van vaccinalliantie Gavi. 'Anders komt het virus als een boemerang weer bij ons terug.'
Wie is Ngozi Okonja-Iweala
Ngozi Okonja-Iweala voorzitter bestuur van Gavi, Twitter, African Risk Capacity, Nelson Mandela Institution en Global Commission on the Economy and Climate
Gavi, opgericht door Bill Gates, wist eerder de mazelen en polio op grote schaal te bestrijden. Ook maakte de organisatie betaalbare vaccins tegen Ebola en Sars, voor miljoenen van de allerarmsten ter wereld. Tot de leden van Gavi behoren de Wereldbank, Unicef, overheden, onderzoeksinstellingen, ngo’s, bedrijven en farmaceuten.
Farmaceutische bedrijven en universiteiten werken met man en macht aan een vaccin. Wanneer denkt u dat het er is?
'Ik geloof dat er wereldwijd meer dan vijftig initiatieven gaande zijn om een vaccin te ontwikkelen. Gavi werkt met acht tot tien daarvan samen, samen met de WHO en Cepi (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations). Waarschijnlijk duurt het ongeveer twaalf tot achttien maanden voor het beschikbaar is, maar dan moet het uiteraard nog worden uitgerold.'
Tussen de partijen is flinke concurrentie. Costa Rica roept op tot een covid-19-pool, met als doel dat alle farmaceuten en kennisinstituten samenwerken en het intellectueel eigendom van het vaccin door de WHO beheerd wordt. Zo moet het voor iedereen beschikbaar gemaakt worden. De WHO heeft dit idee omarmd en Nederland is ook voor. Welke rol speelt uw organisatie hierbinnen?
'Ja, die concurrentie is er zeker. Ook wij vinden het heel belangrijk dat de publieke en de private sector nu samenkomen om kennis uit te wisselen en zo snel mogelijk tot en vaccin te komen. Een vaccin moet in een pandemie als deze worden beschouwd als een global public good. Iets waar iedereen recht op heeft. De WHO is deel van onze alliantie. We willen net als de WHO voorkomen dat het vaccin straks voor armere landen onbetaalbaar wordt omdat de rijkere landen het voor zichzelf willen houden.'
Straks is het vaccin er en gaan jullie het verspreiden. Wat zijn daarbij de belemmeringen?
'Een risico is dat landen blijven kiezen voor een aanpak binnen hun eigen landsgrenzen en niet willen investeren in een internationale aanpak. Ik begrijp dat als voormalig minister van Financiën. Maar het zou een onverstandige weg zijn. Deze crisis maakt duidelijk hoe ongelooflijk verbonden en afhankelijk we zijn op deze wereld. We zijn zo sterk als de zwakste schakel. Als de gezondheidszorg en vaccinatiegraad in arme landen niet op orde is, komt dat als een boemerang bij ons terug. Stel, we hadden in het verleden $20 mrd tot $30 mrd dollar geïnvesteerd in het versterken van gezondheidszorgsystemen wereldwijd, dan had dat nooit zoveel gekost als de crisis nu elk individueel land kost (het steunpakket van Wopke Hoekstra voor Nederland bedraagt €90 mrd, JJ)
‘Als voormalig minister van financiën begrijp ik dat landen kiezen voor een aanpak binnen de landsgrenzen. Maar het zou een onverstandige weg zijn’
En dan de economische schade. Die is enorm. Deze hele crisis kost triljoenen. Rijke landen kunnen het opvangen. Ze kunnen geld investeren om de economie overeind te houden. Ik begreep dat Japan hier 20% van zijn bbp voor reserveert. Dat geldt voor veel Afrikaanse landen nauwelijks, zij kunnen gemiddeld 0,8% van hun bbp investeren. Omdat in sommige landen bovendien meer dan 70% van de bevolking leeft van de informele economie, lijden veel van hen acute honger als ze bijvoorbeeld hun waren niet meer kunnen verkopen op de markt. Hoewel veel van deze landen ook voor een lockdown kiezen, kan die niet lang duren. Ook daarom moeten rijkere landen hen behalve medisch ook economisch steunen, zodat landen hun bevolking van voedsel kunnen voorzien.'
Wie moet de rol van het versterken van gezondheidszorgsystemen op zich nemen? De contributies van lidstaten aan de WHO zijn al jaren bevroren en de WHO is voor een groot deel afhankelijk van ‘vrijwillige bijdragen’ die de thema’s financieren die het betreffende land belangrijk vindt. Zo betaalt Nederland de WHO voornamelijk voor werk op het gebied van Seksuele en Reproductieve Gezondheid.
'We hebben een sterke multilaterale gezondheidsorganisatie nodig die gesteund wordt door alle landen en al die landen moeten hun deel bijdragen. We kunnen het hebben over global public goods, maar er zijn ook global public bads. Pandemieën behoren hiertoe. En het enige dat werkt is een collectieve aanpak, gecoördineerd door de WHO. Gavi werkt ook samen met overheden om gezondheidszorgsystemen te versterken. Dat doen we omdat we anders onze vaccins niet kunnen uitrollen.'
Gavi heeft net $7,4 mrd gevraagd aan alle landen voor haar reguliere vaccinatieprogramma. Veel landen staan nu misschien niet te trappelen om Gavi te steunen omdat ze hun eigen economie overeind willen houden. Hoeveel is er daarbovenop nog nodig voor het uitrollen van een vaccin tegen corona?
'Ja, we hebben steun van de G20, van de EU en van de G7 nodig. Een voorzichtige schatting is dat we voor de volgende vijf jaar $1 mrd per jaar nodig hebben. Maar Gavi is nu bezig met een plan samen met de WHO en Cepi. Dan weten donoren ook waar ze aan toe zijn.'