Wat betekent infodemie
Te overvloedige, 'ziekelijke' hoeveelheid informatie over een bepaald onderwerp, die vaak niet helemaal of zelfs helemaal niet waar is. Infodemie is een mixwoord van informatie en epidemie en het werd in Nederland geïntroduceerd door Frido Herinckx, die de wereldwijde coronahulpverlening van het Rode Kruis coördineert. Het Engelse woord infodemic werd vorige week al gebruikt door de World Health Organization (WHO) en ook in Duitsland zingt Infodemie rond. De organisatie maakt zich zorgen over foutieve informatie ('fake news') over het coronavirus, die vooral door sociale media verspreid wordt.
De ‘infodemie’ en het ‘niet-willen-zien’
27 maart 2020
Een succesvolle bestrijding van het coronavirus valt of staat met goede communicatie. Een ‘doorgedraaide mediacyclus’, en een teveel aan informatie en moedwillig wegkijken, zit een goed oordeel over wat te doen in de weg.
***
De zorg van Koopmans over de ‘informatie-epidemie’ is een al lang bestaande zorg, al werd dat voor individuen ‘information overload’ genoemd, en later modieus ‘infobesitas’. Over de information overload die mens en maatschappij schaadt, wordt al duizenden jaren geklaagd. De bijbel (Prediker 12:12) waarschuwt: ‘Er komt geen einde aan het aantal boeken dat geschreven wordt, en veel lezen mat het lichaam af. Alles wat je hebt gehoord komt hierop neer: heb ontzag voor God en leef zijn geboden na.’ Vervang het woord ‘God’ door ‘overheid’ en je hebt het verzoek van koning en premier aan de bevolking.
***
Naast de vraag of er sprake is van een infodemie, voeren uitspraken van met name artsen in het begin van de coronacrisis – ‘Geen paniek. Het is maar een griepje’, en: ‘Wij hebben geen angst voor het virus. Wij hebben angst voor de reactie van de bevolking’, dus: ‘Geen overdreven maatregelen’ – naar de vraag of wij mensen in onze waarneming van de werkelijkheid niet nog steeds zo gebrekkig zijn als filosoof Francis Bacon al vaststelde: ‘Wat de mens graag voor waar houdt, zal hij sneller geloven.’ En omgekeerd zal, zoals psycholoog Leon Festinger bewees, de mens er veel aan doen om informatie en gedrag die niet bij zijn innerlijke overtuigingen passen af te wijzen, of om ze zozeer goed te praten of te wijzigen dat het zijn streven naar innerlijke harmonie zo min mogelijk zal belemmeren. Dat verschijnsel noemde hij ‘cognitieve dissonantie’.
***
– ‘ibuprofen verergert de symptomen van corona’, et cetera. Zoals gezagsdragers nu graag zeggen: het is een complex fenomeen dat wordt veroorzaakt door de interactie tussen mainstream media, specialistische media en websites, en ‘informele’ media.
Dat we er tegenwoordig nog een vraag aan moeten toevoegen – ‘Zijn er nog andere betrouwbare bronnen voor deze informatie?’ – doet niets af aan de kern van het leven in tijden van crisis en infodemie: kennis van de eigen cognitieve dissonantie en andere persoonlijke gebreken vergroot de kans op het effectief verwerken van informatie over wat ook.
Henri Beunders is emeritus hoogleraar publieke opinie aan de Erasmus Universiteit. Zijn meest recente boek is Optocht der tattoos: Jacht op een betekenisvol bestaan
Een infodemie ook dat nog