Van Shakespeare’s Midsummernight’s Dream heb ik welgeteld één keer een opvoering gezien. In de goede tijd van het jaar, in juni, maar wel binnen. Jammer. Gezien het engelse klimaat zal Shakespeare zich er wel geen illusies over hebben gemaakt, maar A Midsummernight’s Dream is bij uitstek geschikt voor uitvoering in de open lucht. Shakespeare beschrijft in dit stuk de elfenwereld die aan van de mensen raakt, er doorheen loopt.
Inderdaad gebeurt het in de midzomertijd soms wel, zeker vroeger, dat mensen een stukje uit zichzelf treden, waardoor ze onbewust iets voelen van de elfenwereld vlakbij hen. Het kleine volkje heeft dit uitstekend door, en kan het dan niet altijd laten de mensen een beetje voor de gek te houden. De warmte van de zomer, die ook dit jaar weer vroeg heeft ingezet, lokt mensen ‘naar buiten’. Niet alleen de tuin in, de straat op, of naar de camping en het strand, voor zover dat dit jaar dan mogelijk is. Dat is alleen het fysieke buiten-zijn. In de zomer zijn we ook psychisch meer naar buiten gekeerd, open voor het andere, het vreemde.
Dat maakt de zomer geschikt om te reizen, maar ook voor wat ik maar de ‘naar buiten gekeerde kunsten’ zal noemen, de podiumkunsten: toneel, muziek, dans ‒ en dan het liefst in de open lucht, op straat. Popfestivals en andere openluchtfestivals kiezen niet alleen voor de zomer vanwege de hoop op mooi weer, maar ook vanwege de innerlijke gesteldheid van de mensen die in de zomer anders, losser is dan in de winter.
Muziek, zang, dans en toneel waren in de Oudheid de kunsten die bij de mysteriën hoorden. Wat de inwijdelingen tijdens hun inwijding in de mysteriën als beelden in hun innerlijk beleefden, werd aan de niet-ingewijden getoond in de beelden van de mysteriespelen, die meestal in de open lucht werden opgevoerd ‒ in Griekenland kan dat probleemloos. Wij kennen de verhalen die ten tonele werden gebracht, bijvoorbeeld de mythe over Persephone, de dochter van de godin Demeter, die geroofd wordt door de god van de onderwereld. Maar we kunnen ons er geen voorstelling van maken hoe de toeschouwers van toen naar die mysteriespelen keken: beleefden zij hoe in Persephone een deel van hun eigen ziel gebonden werd aan de onderwereld?
Hoe beleefden zij de door mensen gepersonifieerde goden en andere bovenzinnelijke wezens? En hoe beleefden de spelers de personages die ze op toneel brachten? Werden ze tijdens hun spel misschien werkelijk geïnspireerd door de godheid die ze personifieerden, verbond hij zich met hen?
Dit lijken misschien wat vergezochte vragen, maar op Bali spelen deze nog steeds een rol. Het meeste, zo niet alles, wat daar aan muziek en dans opgevoerd wordt ‒ en dat is veel ‒ zou je gerust mysteriespel kunnen noemen.
Zelfs als het speciaal voor de toeristen gedaan wordt, maar zeker als de dans- en muziekopvoeringen in het kader van religieuze ceremonieën plaatsvinden. Er worden een aantal vaste, mythische verhalen uitgebeeld, bijvoorbeeld over de strijd tussen goed en kwaad. De goede krachten worden in de Barong gepersonifieerd, het kwaad in de godin Rangga en haar dochters. Mensen die er onderzoek naar deden, tekenden zo’n 25 jaar geleden nog in mijn ogen verbazingwekkende uitspraken op van spelers in deze drama’s.
Eén man, een priester, die altijd de rol van Rangga speelde, vertelde dat hij zodra hij het masker van de godin opzette, het gevoel kreeg dat hij die kwade macht wérd, dat Rangga voor een deel bezit van hem nam ‒ en weer verdween als hij het masker afzette. Het maakte hem absoluut niet bang, hij zag het als zijn taak om het kwaad de kans te geven zich via hem te uiten. Dan bleef Rangga om zo te zeggen binnen de lijntjes van de religieuze ceremonie en dit beschermde de gemeenschap tegen ongecontroleerde uitbarstingen van haar kant.
De wereld van alledaagse natuurwezens en machtiger natuurwezens die je goden zou kunnen noemen is op Bali, en vermoedelijk in heel Indonesië, nog altijd vlakbij. Ik denk dat de mensen er van nature nog gevoelig voor zijn, en ook dat de levenskrachtenwereld, de wereld waarin de natuurwezens leven, in Indonesië heel sterk is.
De wereld van de natuurwezens is nog altijd de meest naburige bovenzinnelijke wereld voor ons en steeds meer mensen ontwikkelen een nieuwe, eigentijdse gevoeligheid voor deze buurwereld. Hoe kunnen we voor die wereld openstaan?
De zomer, de vakantietijd, is bij uitstek de tijd waarin we ons openstellen voor het andere, het nieuwe dat we nog niet kennen. We gaan dan ook graag op reis. Dat is dit jaar niet zo eenvoudig met alle uiterlijke maatregelen. Maar toch, we zouden onszelf en de wereld van de natuurwezens erg tekort doen, als we niet op zoek gaan naar de midzomernachtsdromen die zich overal in de natuur voor ons afspelen.
Bron: UTZ Verzend antiquariaat Tineke Croese